De zilveren Pinksterzweep uit 1822

Wat heeft Pinksteren met een zilveren zweep te maken? Deze zweep bestaat uit een houten stok omkleed met opengewerkt zilverbeslag. Onderaan de stok een nodus met in de rondgaande band paarden met ruiters en bomen uitgesneden. Een rijkversierde zilveren zweep dus. Zo zie je ze eigenlijk nooit op de manege. Deze zweep was dan ook geen gebruiksvoorwerp maar een trofee. Deze zweep werd in 1822 uitgereikt als hoofdprijs in de harddraverij tijdens de Pinksterkermis te Heerenveen. 

Pinksterkermis

Al decennia lang wordt in Heerenveen in juni de jaarlijkse Pinksterkermis gehouden. Deze Pinksterkermis duurde in de negentiende eeuw maar liefst acht dagen en werd tot 1828 gehouden op het Breedpad, een straat in het centrum van Heerenveen. Bij het woord kermis moeten we ons wat anders voorstellen dan de snelle attracties van tegenwoordig. Het was een jaarmarkt met kramen, eten, drinken en muziek. Op de donderdag na Pinksteren stond een harddraverij op de straat De Fok op het programma. Het grietenijbestuur van Schoterland loofde een zilveren zweep uit als hoofdprijs en ieder jaar kreeg een Heerenveense zilversmid opdracht een zweep te maken. De Heerenveense zilversmid Arend Wiltjes Nauta maakte in 1822 het zilverbeslag op de zweep. Kosten? Maar liefst 125 gulden. Deze zweep is, voor zover bekend, de laatste Heerenveense zilveren zweep. Het zilverbeslag van de andere zwepen is hoogstwaarschijnlijk omgesmolten.

Arend Wiltjes Nauta

De geschiedenis van de gouden en zilveren zwepen gaat wellicht al meer dan vier eeuwen terug. Dat het een begeerd object was blijkt uit een beschrijving in het midden van de achttiende eeuw van een gouden zweep. Het 'hegt' moest twee handpalmen lang zijn, er moesten zilveren of gouden linten aan hangen, de zweep moest bekleed zijn met rood, groen of blauw fluweel en rijkelijk met goud of zilver geborduurd zijn. Arend Wiltjes Nauta (1780-1822) was net als zijn vader Wiltje Willems (1749-1813) en zijn broer Willem Wiltjes (1773-1841) zilversmid. Ook zijn zoon Wiltje Arends (1804-1872) heeft het beroep een aantal jaren uitgeoefend. Arend Wiltjes was vanaf circa 1818 werkmeester in Heerenveen tot zijn overlijden.

De zweep

Over de stok verdeeld tot en met de top zitten vier nodi, naar boven toe kleiner wordend, allen in dezelfde vorm met een krans van knerren op het onder- en bovenstuk. Aan de topnodus is een korte leren band bevestigd met daaraan een lang koord met elf kleine nodi, waaraan op zes plaatsen op gelijke afstand rode, blauwe, groene, gele en oranje linten zijn bevestigd. Het dunne uiteinde van het koord is omwikkeld met een groen koord. Aan de onderkant van de onderste nodus bevindt zich een ring waaraan witgele en blauwe linten zijn bevestigd. De versiering van het zilverbeslag bestaat uit bladmotieven, rozetten en medaillons met symbolische vrouwenfiguren. Het onderste medaillon bevat het wapen van Schoterland (van 1818 tot 1934) : "Van lazuur, beladen met een lelie van zilver, van boven verzeld met 2 gulde sterren, van onderen van de regter zijde door een gebroken wiel van zilver en aan de linker zijde een zwaart van zilver met een guld gevest. Het schild gedekt met een kroon van goud". Het wapen is echter in spiegelbeeld weergegeven.

De zweep is een bruikleen van het Fries Museum, Leeuwarden.