11 april 1945
De dag na de overval op Nederland, 11 mei 1940, trekt het Duitse leger zegevierend Heerenveen binnen. De eindeloos lange stoet van zwaar bewapende militairen te paard, vanaf het Poolse front rechtstreeks naar Nederland gedirigeerd, kondigde het begin aan van vijf bange bezettingsjaren. Van echte oorlogshandelingen is in Heerenveen nooit sprake geweest. Angstige tijden braken aan toen in de laatste oorlogsmaanden Duitse moordcommando's in het Friesche Haagje neerstreken, links en rechts mensen uit de illegaliteit oppakten, mishandelden en zonder proces ter dood brachten. We lichten hier een aantal verhalen uit de laatste dagen van de Tweede Wereldoorlog uit.
Vandaag is het 11 april 1945, 3 dagen voor de bevrijding:
In de nacht van 10 op 11 april ontstaat bij één van de geheime onderkomens van de NBS in Nieuweschoot een schotenwisseling met Duisters. De in de boerderij gelegerde sectie zoekt noodgedwongen een nieuw kantonnement.
De sabotageploeg van District III van de NBS brengt diep in de nacht enkele springladingen aan de spoorlijn ten noorden van Heerenveen tot ontploffing. Ook worden even ten zuiden van de Tjongerbrug enkele bomen opgeblazen die het verkeer tot in de ochtend stremmen. Bandenbommen maken enkele Duitse wagens onklaar.
Een wapendropping in het Katlijker Schar mislukt, omdat het de ontvangstploeg door een misverstand aan seinlampen ontbreekt.
Tot verrassing van iedereen meldt de Districtscommandant van de NBS, A. Bergsma (Nico), zich ’s morgens bij zijn mannen in Nieuweschoot. Hij was de vorige dag door de SD gearresteerd. De commandant werd vrijgelaten na een belofte dat hij zich vrijdag 13 april met de Districtsoperatieleider Dirk de Bruin (Dolle Dirk) zou melden bij de Crackstate gevangenis. Dit deed hij vanzelfsprekend niet.
Het laatste nummer van het ‘Nieuwsblad van Friesland’ verschijnt. De gehate NSB hoofdredacteur H. Steenaart schrijft dat de geallieerde opmars in Nederland wegens zware verliezen tot stilstand is gekomen.
Aan het eind van de middag zijn Canadese pantsers al tot Steggerda (gemeente Weststellingwerf) doorgedrongen en raken in gevecht met Duitse vernietigingstroepen.
Een oproep van NSB-burgemeester Pater aan de Heerenveense vrouwen om zich als vrijwilligsters voor het Duitse lazaret in de Rijks HBS aan de Fok te melden, heeft geen succes.
Samenscholingen van meer dan twee personen op de openbare weg zijn verboden.
Bergsma is vrij
“De dag van 11 april werd in de kantonnementen doorgebracht met het schoonmaken van wapens. De groepen die in de afgeloopen nacht hun opdrachten hadden uitgevoerd, genoten van een welverdiende rust. Sommige groepen deden verkenningen…
Tijdens het doornemen van de rapporten beleefden wij bijna het grootste wonder, dat ons tijdens de bezetting was overkomen. Onze District-Commandant was door de SD in vrijheid gesteld. Zij het op zekere voorwaarden. Daar kwam hij binnen in ons kwartier. De G.S.L. en zijn koerierster waren eveneens aanwezig. De Dic. begon zijn verhaal over zijn arrestatie, de aankomst in Crackstate, het verhoor dat bijna de geheele dag doorging en tenslotte het feit van zijn vrijheid. De Dic. werd vrij goed behandeld, maar zijn adjunct werd nogal geslagen. Bij aankomst in de gevangenis werden beiden in de kraag gepakt en tegen de muur aangedrukt. Ieder kwam in een aparte cel en alle contact was sedertdien verbroken. Al spoedig werd met het verhoor begonnen, want aan de hand van de NBS identiteitskaart wisten ze dat de heer Bergsma District-Commandant was. Men noemde hem “Herr Oberterrorist”, een zeer vereerende titel.
Het verhoor was een marteling… Steeds moest de Dic. weer hetzelfde verklaren… De SD-ers brandmerkten de sabotage als Communistisch gedoe en meenden dat de operaties der NBS geheel in de handen van de Communisten waren en dat de werkelijke leider van de ‘bende’ Dirk was, die door hen den grootsten Communist van Den Helder werd genoemd. “Wel”, zei de Dic., “Dan hebben jullie belang bij mijn vrijheid, want nu heb ik de troep niet meer in handen en als zij horen dat jullie mij doodschieten dan gaat het hard tegen hard en nemen zij onmiddellijk 10 NSB-ers en SD-ers op de korrel…”. Kortom de Dic. heeft ze zo bang gemaakt, dat zij tenslotte het doodvonnis introkken en hem vrijlieten op voorwaarde, dat hij des Vrijdagsavonds 15 april 1945 te ’s avonds 18.00 uur op de Rottumerweg bij Heerenveen zou verschijnen in gezelschap van Dirk, voor wien zij een schrikbarenden angst bleken te hebben”.
Uit: Rapport over de krijgsverrichtingen in District III
