14 april 1945

Gepubliceerd op 14 april 2020
14 april 1945

De dag na de overval op Nederland, 11 mei 1940, trekt het Duitse leger zegevierend Heerenveen binnen. De eindeloos lange stoet van zwaar bewapende militairen te paard, vanaf het Poolse front rechtstreeks naar Nederland gedirigeerd, kondigde het begin aan van vijf bange bezettingsjaren. Van echte oorlogshandelingen is in Heerenveen nooit sprake geweest. Angstige tijden braken aan toen in de laatste oorlogsmaanden Duitse moordcommando's in het Friesche Haagje neerstreken, links en rechts mensen uit de illegaliteit oppakten, mishandelden en zonder proces ter dood brachten. We lichten hier een aantal verhalen uit de laatste dagen van de Tweede Wereldoorlog uit.

14 april 1945, dag van de bevrijding

Vroeg in de ochtend rukken Canadese pantserwagens via Oudeschoot op naar Heerenveen. Even voorbij het tolhuis worden ze beschoten vanuit de richting van het kerkhof. Daarop trekken ze zich terug. Vanuit het oosten naderen Canadese tanks Tjalleberd, waar ze in gevecht raken met de daar ingekwartierde Duitsers. Ze trekken zich rond de middag terug om later met versterking terug te komen.

In de loop van de ochtend blazen de Duitsers alle bruggen over de Compagnonsvaart op. Van de omhoog gedraaide hoofdbrug wordt het elektrische hefmechanisme onklaar gemaakt.

Omstreeks 12.00 uur raakt een sectie van de NBS op de Kavelstrook in gevecht met een groep Duitsers die wagens willen vorderen voor hun aftocht. Bij dit treffen sneuvelt één Duitser, drie raken er zwaar gewond. Aan de zijde van de NBS is ook een dode te betreuren. Jan Kruis krijgt een buikschotwond en overlijdt enige uren na het gevecht aan zijn verwondingen.

Een andere NBS-sectie ontmoet ten noorden van Tjalleberd enkele Canadese pantserwagens. Zij helpen een noodbrug te slaan en sectiecommandant Sieger van der Laan rijdt met de Canadezen richting Tijnje. Onderweg raken zij in gevecht met een kleine groep Duitsers. Na een korte schotenwisseling geven de Duitsers zich over. Sieger van der Laan treedt als talk op. In het onderhoud met de Duitse commandant, trekt deze plotseling zijn pistool en schiet Van der Laan van dichtbij dood. De Canadezen maken daarna korte metten met de Duitsers.

Om 14.30 uur bevrijden bakker G. de Wolf en zijn knecht H. Kooy zo’n vijftig gevangenen uit de gevangenis achter Crackstate, die kort daarvoor door de SD was verlaten. Even later verschijnt er een Duitse legerauto. Die rijdt echter door.

Tegen de avond doen de Canadezen een nieuwe poging Heerenveen te bereiken. De Duitsers hebben zich inmiddels over het water teruggetrokken, zodat Heerenveen-Zuid zonder veel problemen kan worden bevrijd. Tegen 19.00 uur halen de inwoners ten zuiden van De Kolk de Canadezen met gejuich binnen. Vanaf de Van Maasdijkstraat wordt de feestvierende menigte op het Breedpad onder vuur genomen door achtergebleven Duitsers.

Canadese infanteristen worden ingekwartierd in huizen aan de Dracht en de Burgemeester Falkenaweg.

Jan Harm Kruis (26.03.1904 - 14.04.1945) en Sieger van der Laan (15.01.1907 - 14.04.1945). Kruis was veehouder en verzetsstrijder. Omstreeks 12.00 uur raakt een sectie van de NBS op de Kavelstrook in gevecht met een groep Duitsers die wagens willen vorderen voor hun aftocht. Kruis neemt het initiatief en beveelt de Duitsers zich over te geven. Omdat hij geen reactie krijgt besluit hij rechtop te gaan staan om zijn bevel meer kracht bij te zetten. Op dat moment wordt hij in de buik geschoten. Hij kruipt naar de zijkant van de boerderij van Wind waar hij later overlijdt. De rest van zijn kameraden slaagt erin de Duitsers krijgsgevangen te nemen. Sieger van der Laan is Leraar Christelijke Bijzondere ULO en verzetsstrijder. Hij rijdt op 14 april 1945 mee op een Canadese tank. Plots worden ze uit de richting van Tijnje beschoten door de Duitsers. De Canadezen beantwoorden het vuur, waarna de Duitsers met witte vlaggen en hun handen omhoog uit de eenmansgaten tevoorschijn kruipen. Bij de overgave fungeert Van der Laan als tolk. Plotseling trekt de Duitse commandant zijn wapen en schiet Van der Laan dood. Zowel de dader als de andere Duitsers worden direct gedood door de Canadezen.
Jan Harm Kruis (26.03.1904 - 14.04.1945) en Sieger van der Laan (15.01.1907 - 14.04.1945). Kruis was veehouder en verzetsstrijder. Omstreeks 12.00 uur raakt een sectie van de NBS op de Kavelstrook in gevecht met een groep Duitsers die wagens willen vorderen voor hun aftocht. Kruis neemt het initiatief en beveelt de Duitsers zich over te geven. Omdat hij geen reactie krijgt besluit hij rechtop te gaan staan om zijn bevel meer kracht bij te zetten. Op dat moment wordt hij in de buik geschoten. Hij kruipt naar de zijkant van de boerderij van Wind waar hij later overlijdt. De rest van zijn kameraden slaagt erin de Duitsers krijgsgevangen te nemen. Sieger van der Laan is Leraar Christelijke Bijzondere ULO en verzetsstrijder. Hij rijdt op 14 april 1945 mee op een Canadese tank. Plots worden ze uit de richting van Tijnje beschoten door de Duitsers. De Canadezen beantwoorden het vuur, waarna de Duitsers met witte vlaggen en hun handen omhoog uit de eenmansgaten tevoorschijn kruipen. Bij de overgave fungeert Van der Laan als tolk. Plotseling trekt de Duitse commandant zijn wapen en schiet Van der Laan dood. Zowel de dader als de andere Duitsers worden direct gedood door de Canadezen.

De sleutels liggen voor de ingang

Jan Tuut was in de oorlog actief in het verzet. In januari 1945 werd hij door de SD gearresteerd en naar de beruchte Crackstate-gevangenis overgebracht. Daar maakte hij 14 april de bevrijding van de gevangenen mee. Hij publiceerde zijn herinneringen in 1994 onder de titel ‘Crackstate, de hel van het Noorden.’

“Die morgen duurde langer dan ooit. Ik deed niets anders dan voor het raam staan te praten. Beneden in het park zei een man tegen mij dat de Canadezen in Bontebok waren. Ik had er nog nooit eerder van gehoord en dacht eerst, dat hij mij de gek aanstak, maar achter mij in de cel werd gezegd: ‘Dan zijn ze al aardig dichtbij, want ik woon in Katlijk.’ Nu kwam er een kleine jongen, die zei: ‘Ze zijn al in Oranjewoud.’ De spanning werd te groot, ook voor mij, want ik zou niet eens meer durven zeggen of wij ’s middags ook eten hadden gekregen. En Van der Goot maar zeggen: ‘Jongens jullie geduld bewaren, God is ons hopelijk nabij.’ Wij hoorden om ongeveer één uur, dat de deuren open gingen. Zouden ze vertrekken en ons de lucht in laten vliegen? Ik hoorde door het kijkgat in de deur, dat er met sleutelbossen werd gegooid. Volgens mij op de stenen vloer. We zagen een lont dat naar de gevangenis leidde en over de gracht smeulde. Een bejaard mannetje drukte met zijn stok op de lont. Was hij uit? Niemand wist het. Toen er een jongeman, later bekend als Hendrik Kooi, aankwam, riep ik tot hem: ‘De sleutels liggen voor bij de ingang. Er is volgens ons hier geen één Duitser meer, alleen gevangenen.’ Die waren doodstil. De oudere baas (bakker de Wolf) kwam nu samen met Henk. Eerst gingen ze voor de gevangenis kijken. Opnieuw en zeer terecht kwamen ze beiden nog eens vragen ‘Weet je zeker dat er geen Duister meer binnen is?’ ‘Kom maar naar cel 14’ schreeuwde ik. Weer gingen ze samen naar voren. Het was net of het uren duurde. Maar wij hoorden geluid beneden. Zouden ze komen? Ja hoor, ik hoorde voetstappen op de trap, gerammel met sleutels en daar stond onze bevrijder voor de open deur, bakker de Wolf. Zoals gezegd gaf hij mij alle sleutels en zei tegen mij: ‘Ik ga naar benden’. Moederziel alleen ging ik nu alle celdeuren opendoen. Ik vond ook schreiende mensen in de cel, die ik eruit most sturen. Ze waren bang en vroegen zich af of het wel kon. Beneden hoorde ik onze bevrijder praten met de verloste gevangenen. ‘Kalm aan’, hoorde ik zeggen; ‘En naar mij luisteren’. De cellen waren bijna leeg en ik kwam ook naar de verhoorzaal, waarin een kast met onze eigendommen, die ons bij gevangenname waren afgenomen.

Bakker de Wolf riep door die grote ruimte: ‘Alles er uit, dan gaan wij nu’. Ook ik was al onderweg naar de buitendeur, toen ik hulpgeroep hoorde!! Wat was dat nou, alles was toch leeg? Ik riep toen ik weer binnen in de ruimte was: ‘Is daar nog iemand?’ ‘Help, help’ klonk het van boven. Nu moest ik echt zoeken naar de sleutel van de eerste verdieping, misschien kwam dit ook wel door de angst. In cel 12 of 13 ik weet het echt niet meer precies, zat politieagent de Goede uit St. Johannesga. Omdat hij in uniform was vroeg ik zijn naam. Eigenlijk was ik woedend. Vermoedelijk kwam dit van angst. Ook hij wou in de verhoorkamer kijken naar zijn eigendommen. ‘Snel een beetje alstublieft’, zei ik. Ondertussen greep ik nog een groot ‘Herdersmes’ uit de kast en deed dat open in mijn zak. Je kon nooit weten…"

Interieur van de gevangenis achter Crackstate.
Interieur van de gevangenis achter Crackstate.
De hel van het noordern
De hel van het noordern
Een Canadese tank op de Vleesmarkt
Een Canadese tank op de Vleesmarkt
Actueel
Doelgroepen

Vrienden van het Museum Heerenveen:

Word ook vriend

Rondleiding

ZILVERZAAL2

Haal meer uit je bezoek en vraag één van onze rondleiders mee!  

Historisch documentatie centrum

biblio

Onderzoek je geschiedenis in het Historisch documentatie centrum van Heerenveen.

Word ook Vriend

Vrienden

Steun ons museum en word Vriend en steun het verhaal van Heerenveen!

Achtergrond